पिक विमा योजना काय आहे? | What is PMFBY 2025?
“शेती म्हणजे शेतकऱ्याच्या नशिबाचा खेळ” असं अनेकदा म्हटलं जातं. पाऊस कधी पडेल, कधी पडणार नाही, गारपीट होईल का, कीड लागेल का – हे शेतकऱ्यांच्या हातात राहत नसतं. अशा वेळी सरकारने सुरू केलेली Pradhan Mantri Fasal Bima Yojana (PMFBY) ही शेतकऱ्यांसाठी सुरक्षित कवचासारखी आहे.पीक विमा योजना शेतकऱ्यांना पिकांचं नुकसान झाल्यास कमी प्रीमियममध्ये जास्त विमा संरक्षण देते.
पिक विमा योजनेची प्रमुख वैशिष्ट्ये (Features of PMFBY)
पिक विमा योजना शेतकऱ्यांना विविध जोखमींपासून संरक्षण देते. यामध्ये खालील बाबींचा समावेश आहे.
- प्रतिबंधित पेरणी/लागवड जोखीम: पाऊस कमी पडला किंवा प्रतिकूल हवामानामुळे पेरणी किंवा लागवड शक्य झाली नाही तर संरक्षण मिळतं.
- स्थायी पिकांचे नुकसान: दुष्काळ, पूर, कीडरोग, भूस्खलन, नैसर्गिक आग, वीज कोसळणे, वादळ, चक्रीवादळ यांसारख्या नैसर्गिक जोखमींमुळे पिकांचे नुकसान झाल्यास संरक्षण मिळतं.
- कापणीनंतरचे नुकसान: कापणीनंतर दोन आठवड्यांपर्यंत चक्रीवादळ, अवकाळी पाऊस किंवा इतर विशिष्ट जोखमींमुळे नुकसान झाल्यास संरक्षण.
- स्थानिक आपत्ती: गारपीट, भूस्खलन, पूर, ढगफुटी किंवा वीज कोसळण्यामुळे वैयक्तिक शेतकऱ्यांच्या पिकांचे नुकसान झाल्यास संरक्षण.
- प्राण्यांच्या हल्ल्यामुळे नुकसान: ज्या ठिकाणी प्राण्यांच्या हल्ल्याची शक्यता जास्त आहे, तिथे ही जोखीम कव्हर करण्याचा पर्याय उपलब्ध आहे.
शेतकऱ्यांसाठी प्रीमियम दर (Premium Rates for Farmers 2025)
शेतकऱ्यांना कमी प्रीमियम दरात विमा संरक्षण मिळते. खरीप हंगामासाठी २ टक्के, रब्बी हंगामासाठी १.५ टक्के आणि वार्षिक व्यावसायिक/फलोत्पादन पिकांसाठी ५ टक्के प्रीमियम शेतकऱ्यांना भरावा लागतो. उर्वरित प्रीमियम केंद्र आणि राज्य सरकारद्वारे अनुदानित केला जातो.
पिक विमा योजना पात्रता निकष (Eligibility Criteria)
पिक विमा योजनेचा लाभ घेण्यासाठी खालील निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे.
PMFBY अर्ज प्रक्रिया 2025 (Application Process)
पिक विमा योजनेची अर्ज प्रक्रिया आता पूर्णपणे सोपी आणि डिजिटल पद्धतीने उपलब्ध आहे. शेतकरी खालील प्रकारे अर्ज करू शकतात:
कर्ज घेणारे शेतकरी
ज्या शेतकऱ्यांनी बँकेकडून पिकासाठी कर्ज घेतले आहे, त्यांच्यासाठी पिक विमा घेणे बंधनकारक आहे. बँकच (व्यावसायिक बँका, सहकारी बँका, ग्रामीण बँका) त्यांची नोंदणी करते. या प्रक्रियेत शेतकऱ्यांची माहिती थेट PMFBY पोर्टलवर अपलोड केली जाते आणि विम्याचा हप्ता थेट त्यांच्या कर्ज खात्यातून वजा होतो.
कर्ज न घेणारे शेतकरी
ज्यांनी पिकासाठी कर्ज घेतलेले नाही, ते शेतकरीही इच्छेनुसार पिक विमा घेऊ शकतात. यासाठी ते जवळच्या बँकेत, कॉमन सर्व्हिस सेंटर (CSC) मध्ये, राष्ट्रीय कृषी पोर्टलवर किंवा विमा कंपनीच्या अधिकृत प्रतिनिधीमार्फत नोंदणी करू शकतात. अशा वेळी शेतकऱ्यांना त्यांची KYC कागदपत्रे आणि प्रस्ताव फॉर्म सादर करणे आवश्यक असते.
मोबाईल अॅपद्वारे नोंदणी करणारे शेतकरी
‘Crop Insurance’ या मोबाईल अॅपच्या मदतीने देखील नोंदणी करू शकतात. या अॅपमध्ये शेतकरी आपली मूलभूत माहिती भरून, हंगाम व पिकाची निवड करून सहज पॉलिसी तयार करू शकतात. त्याचबरोबर या अॅपमधून प्रीमियमची गणना आणि भविष्यात नुकसान नोंदणी करण्याची सुविधाही उपलब्ध आहे.
नुकसान नोंदणीची प्रक्रिया
जर शेतकऱ्यांना पिकाचे नुकसान झाले, तर त्यांना स्थानिक आपत्ती घडल्यापासून ७२ तासांच्या आत त्याची माहिती देणे आवश्यक आहे. यासाठी शेतकरी फोटो किंवा व्हिडिओ अपलोड करून नुकसानीची नोंद करू शकतात
महत्वाच्या तारखा 2025 (Important Dates for Kharif & Rabi)
पिक विमा योजनेसाठी अर्ज करण्याची अंतिम तारीख प्रत्येक राज्य सरकारच्या अधिसूचनेनुसार ठरते. सामान्यतः खरीप हंगामासाठी जुलै आणि रब्बी हंगामासाठी डिसेंबर ही कट-ऑफ तारीख असते. योजनेच्या अंमलबजावणीसाठी राज्यस्तरीय समन्वय समिती (SLCCCI) अंतिम तारीख निश्चित करते. शेतकऱ्यांनी आपल्या राज्यातील अधिसूचित तारखा तपासाव्यात. उदाहरणार्थ, आसाममध्ये रब्बी २०१६-१७ पासून ही योजना लागू आहे, आणि तिथे गाव किंवा ग्रामपंचायत ही विमा युनिट मानली जाते.
शेतकऱ्यांचे अनुभव आणि फायदे (Farmers’ Benefits & Success Stories)
पीक विमा योजना शेतकऱ्यांना आर्थिक स्थैर्य प्रदान करते आणि आधुनिक शेती पद्धती अवलंबण्यास प्रोत्साहन देते. यामुळे शेतकरी उच्च तंत्रज्ञानाचा वापर करू शकतात, कारण नुकसानीची जोखीम कमी होते. योजनेच्या माध्यमातून मिळणारी भरपाई शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात थेट जमा केली जाते, ज्यामुळे पारदर्शकता आणि गती सुनिश्चित होते.
उदाहरणार्थ, उत्तर प्रदेशातील चंदौली येथील शेतकरी यांनी Kshema General Insurance मार्फत विमा घेतला होता. त्यांच्या मते, “Kshema च्या प्रतिनिधींनी खूप मदत केली, आणि प्रक्रिया अतिशय सोपी होती. आता त्यांच्या पिकांचे संरक्षण झाल्याने ते निश्चिंत आहे.”
पिक विमा योजनेचे महत्व (Conclusion)
पिक विमा योजना शेतकऱ्यांसाठी एक विश्वासार्ह आर्थिक संरक्षण प्रदान करते, ज्यामुळे नैसर्गिक आपत्ती आणि इतर जोखमींमुळे होणारे नुकसान कमी होते. शेतकरी PMFBY पोर्टल, Crop Insurance अॅप, स्थानिक बँका किंवा सामान्य सेवा केंद्रांमार्फत अर्ज करू शकतात. अधिक माहितीसाठी www.pmfby.gov.in किंवा स्थानिक कृषी कार्यालयाशी संपर्क साधावा. ही योजना शेतकऱ्यांना आर्थिक स्थैर्य आणि आधुनिक शेतीच्या दिशेने प्रोत्साहन देण्यासाठी एक महत्वाचा पाऊल आहे.
